کورتەیەک لە مێژووی دراوی عێراقی لە سەدەی بیستەمدا :

بەو پێیەی کە عێراق خاکی ژێردەستەی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیەکان بوو بە هەمان شێوە ئابووریەکەشی پاشەکەوتی ئابووری ئەو ئیمپراتؤریەتە بووە ، لیرەی عوسمانی کە بەرامبەر [٧.٢٤٧] گرام لە ئاڵتوون بووە ، دراوی فەرمی عێراق بوو وە ئەم دراوە درێژە درا لە بەکار ‌هێنانی لە تەنیشت پارەی مەعدەنی زیوو نوحاس هەتا هەڵگیرسانی جەنگی جیهانی یەکەم ،وە دەرچوونی عوسمانییەکان لە سیستەمی پارەی ئاڵتوون ، وە دەرکردنی دراوی کاغەز ، لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩١٤ پاش داگیر کردنی شاری بەسرە وە هاتنە ناوەوەی ئینگلیزەکان دراوی[ ڕؤپیەی هندی] کەوتە بەکار بردن لە بازاڕەکانی هەموو عێراق دا بە هەردوو جؤری زیوی و کاغەزییەکەی ، نرخی دراوی لیرەی عوسمانییەکان دابەزینی بەرچاوی بە خۆوە بینی بەرامبەر بەم دراوە نوێیە ئەمەش لەبەر پێگەی بەهێزی هیند و باڵادەستی و بە توانایی ناوەندی دارایی ئینگلتەرا ، وە خەڵکی لە بەکار‌هێنانی ئەم دراوە نوێیەدا تا ڕادەیەک دڵنیاییان پێدەبەخشرا بە هؤی جێگیری و نەگؤڕی نرخی گؤرینەوەی لە بازاڕەکانی جیهاندا .

ئایا ئه‌زانی عانه‌ چییه‌؟

عانه‌ چییه‌ و چۆن هاتۆته‌ عیراقه‌وه‌..دراوێكی كۆنی هیندستانه‌ و زۆر له‌وڵاته‌ ئیسلامیه‌كان به‌كارییان ده‌هێنا. بۆیه‌كه‌مینجار هیندستان دروستی كردوه‌و به‌كاریهێناوه‌ له‌دوای هیندیش پاكستان یه‌كه‌مین وڵات بووه‌ به‌كاریهێناوه‌.دواتر به‌ جیهانی ئیسلامیدا بڵاو بۆته‌وه‌ و به‌كارهاتووه‌.

عانه‌ چۆن گه‌یشته‌ عیراق ؟

له‌ سه‌ره‌تای داگیركردن و له‌شكركێشی عیراق له‌ لایه‌ن هێزه‌كانی ئینگلیز و به‌ریتانیاوه‌،كه‌ به‌شێكی زۆر له‌ سوپاكه‌ی سه‌ربازی هیندیه‌كان بوون، بۆیه‌ زۆر له‌سه‌ربازه‌ هیندیه‌كان عانه‌یان به‌كارده‌هێنا بۆ شت كڕین و ئاڵوگۆڕكردن، ئیتر عانه‌ش بوو به‌ دراوێكی ڕۆژانه‌ ..

ده‌ركردنی یه‌كه‌م دراوی نیشتمانی عێراقی:

دیناری عێراقی به‌پێی یاسای ژماره‌ 44 ی ساڵی 1931 له‌چاپدراوه‌ و به‌هاكه‌شی بۆ دانراوه‌.
له‌ ناوه‌ڕاستی مانگی سێی ساڵی 1932 و له‌سه‌رده‌می مه‌لیك فه‌یسه‌ڵی یه‌كه‌مدا دیناری عێراقی به‌ ره‌سمی خرایه‌ بازاڕه‌وه‌و جێگه‌ی روپیه‌ی هندی گرته‌وه‌ و بووه‌ دراوی ره‌سمی عیراق.

كه‌ یه‌ك 1 دینار له‌به‌رامبه‌ر = 13 روبیه‌ ⅓
هیندی دیاری ده‌كرێت،له‌ میانه‌ی ئه‌و ساڵانه‌دا تا ساڵی 1932
ڕوپیه‌ی هیندی به‌كار براوه‌ له‌عیراقدا.
یه‌ك ڕوپیه‌ حه‌فتا و پێنج فلس بوو عانه‌یه‌كیش چوار فلس بوو.

ڕؤپیەی هندی دراوی فەرمی عێراق بوو هەتا مانگی نیسانی [١٩٣٢] ڕؤژی یەکەم دەرچوونی یەکەم وەجبەی دراوی نەختینەی عێراق کە بە پێی یاسای دراوی عێراقی زمارە ٤٤ ی ساڵی [١٩٣١] دەرچوو وە لەو بەروارەوە دینار بووە دراوی فەرمی لە عێراقدا . بە پێی ئەو یاسایە دراوی عێراقی یەکسانە بە هەزار فلس ، وە جؤرەکانی ئەو دراوە بریتییە لە چارەکە دینار ، نیو دینار ، دینار ، پێنج دیناری وە دەدیناری ، شان بە شانی ئەو دراوە کاغەزانە بە پێی بڕگەکانی هەمان یاسا دراوی ئاسن لە جۆری پەنجا فلس [درهم]وە بیست فلس وە دەفلس وە پێنج فلس و چوار فلس وە دوو فلس و یەک فلس }، بریاری بەکارهێنانی لەسەر درا لە ناو عێراقدا .وە لە ساڵی [١٩٣٢] دوو دراوی ئاسنی نوێ بڕیاری دەرکردنی لەسەر درا وەک و دوو سەد فلسی[ ڕیاڵ] وە سەد فلسی .

وە لە بەرواری ٢٧/٥/١٩٥٩ یاسایەکی نوێ دەرچوو بە ناوی یاسای دراوی کۆماری عێراقی سەرپشک کرا بۆ دەرکردنی پارەی ئاسن لە جۆری سەد فلسی و پەنجا فلسی وە دوای ئەویش بە پێی یاداشتی کۆماری زمارە [٦٤٩] کە لە بەرواری ١٤/تشرینی یەکەم/١٩٥٩ دەرچووە ڕێگە دراوە بە دەرکردنی دراوی ئاسنی لە جۆری [٢٥ فلس وە ١٠ فلس وە ٥ فلس وە ١ فلس ] لەگەڵیدا بڕیاری کۆتایی هێنان بە دەرکردنی پارەی ئاسنی جۆری [٢٠٠ فلس وە ٢٠ فلس وە ٤ فلس وە ٢ فلس ] دراوە . وە هەروەها تیایدا بڕیار دراوە کە هەرچی دراوی عێراقی هەیە گەر ئاڵای کۆماری عراقی لەسەر نەبێ کاغەز بێت یاخود ئاسن نایاساییە لە بەرواری [٦/کانونی دووەمی / ١٩٦١ وە بە پێی یاسای دراوی عراقی زمارە ٤٤ ی ساڵی ١٩٣١ توانرا لە لایەن لیژنەی دراوی عراقییەوە ٣ وەجبەی لێدەربکرێت کە یەکەم وەجبەی لەو دراوە لە ١٦/٣/١٩٣٢ دەرچوو لە هەموو جۆرەکانی وە دراوە کاغەزیەکان واژووی ئەمانی لەسەر بووە :

١.جعفر عسکری نوێنەری حکومەتی عێراقی .

٢.هڵتن یانغ سەرؤکی لیزنەی دراو .

٣.برترام هورئزبی ئەندام لە لیزنەی دراو .

وە ئەم دراوە چاپ کراوە لە چاپخانەی {براد بری ولکنسن} لە لەندن .

بەم شێوەیە دینار دراوی فەرمی عێراقە بە هەموو جۆرو فیئاتەکانییەوە تاوەکو لە بەرواری ١٥/١٠/٢٠٠٣ گۆرانکارییەک بەسەر نرخی گۆرینەوەی ئەو دراوەدا هات بەڵام دراوەکە هەر بە ناوی دینارەوە ناوەکەی گۆڕانکاری بەسەردا نەهات .

وەک چؤن سیاسەتی بەڕێوەبردنی عێراق لە ناو ناوەندی {ئینگلتەرا}وە پیادە دەکرا

چاپکردن و دەرکردنی پارە و دراوی عێراقی بە هەمان شێوە لە {لەندن} ئامادە دەکرا. ڕاگرتنی ژمێرە و کارە ژمێرەکانی دەوڵەتی عێراق لە بانکی الشرقی (ایسترن بنک ) ئەپارێزرا کە لقێکی {بانکی بەریتانیایە} کە مەڵبەندی سەرەکی لە {لەندن} بوو.

لە کاتی پێویستی دەوڵەت بۆقەرزی کورت خایەن دەبوایە پرس و ڕای ئەو بانکە وەربگیرایە ، وە بۆ قەرزی درێژخایەن دەبوایە پشت بە بازارە داراییەکانی لەندن ببەستێت وە دەست گیرؤی لەوانەوە وەربگیرێت....

. به‌های دینار به‌رامبه‌ر دۆلاری ئه‌مریكی به‌پێی ساڵه‌كان:

ساڵی 1932 یه‌ك دینار =4.86 دۆلار.
ساڵی 1949 یه‌ك دینار = 4.08 دۆلار.
ساڵی 1971 یه‌ك دینار = 2.80 دۆلار.
ساڵی 1973 یه‌ك دینار = 3.39 دۆلار.
ساڵی 1982 یه‌ك دینار = 3.22 دۆلار.

ساڵی 1988 چوار دینار =یه‌ك دۆلار.

  .................................

:ئامادەکردنی

بیرمەند بەکر ڕەشید

9:54:00 AM